ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ

Σε μία εποχή τελετουργικού εξευτελισμού του κλασσικού πνεύματος, οφείλουμε να είμαστε σε επαγρύπνηση απέναντι στη στοχευμένη ανάδυση εκφάνσεών του. Αυτό γιατί πάγια τακτική του εχθρού είναι η απόκρυψη του ιστορικού παρελθόντος και όχι η ανάδειξή του. Στα πλαίσια αυτά, χαρακτήρες, συγκυρίες και πνευματικά έργα του παρελθόντος, θα φορεθούν στα χέρια του συστήματος ως μαριονέττες, ικανές να παγιδεύσουν το βλέμμα στο βρωμερό, δημοκρατικό κουκλοθέατρο. Το σύστημα θα αναδείξει επιλεκτικά το παρελθόν, για την εδραίωση κοινωνικών συνθηκών στο παρόν.

 Στα πλαίσια αυτά, επιστρατεύεται η «Αντιγόνη». Το πασίγνωστο έργο του μεγάλου τραγικού ποιητή,  Σοφοκλή. Νεοέλληνες, ανίκανοι να κατονομάσουν πέντε προσωπικότητες της κλασσικής Ελλάδος, γνωρίζουν άπαντες το κεντρικό νόημα που το δημοκρατικό καθεστώς αποδίδει στην «Αντιγόνη». 

Δύο αδελφοί, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης - γιοί του Οιδίποδα - πολεμούν μεταξύ τους, εκπροσωπώντας δύο παρατάξεις ενός πολέμου, που θα έκρινε το μέλλον της Θήβας. Ο Ετεοκλής πολεμά υπέρ της Θήβας. Ο Πολυνείκης, πολεμά κατά της πατρίδας του και υπέρ του Άργους.

Οι δύο αδελφοί αλληλοεξοντώνονται μονομαχώντας. Αναλαμβάνοντας τη βασιλεία ο Κρέων, αποφασίζει να αποδώσει όλες τις αρμόζουσες νεκρικές τιμές στον Ετεοκλή, αλλά να αφήσει άταφο τον Πολυνείκη, ώστε να κατασπαραχθεί από αρπακτικά. Μία διαχρονικά ατιμωτική πράξη για τον ελληνισμό.

Η αδελφή των νεκρών διδύμων, Αντιγόνη, επιλέγει να αθετήσει τη βασιλική εντολή, μπροστά στα έκπληκτα μάτια της αδελφής της, Ισμήνης. Αντιπαραβάλλει τον θεϊκό νόμο, που επιβάλλει νεκρικές τιμές, έναντι του ανθρώπινου, φαινομενικά εγωκεντρικού νόμου, που θεσπίζει ο Κρέων. Εν τέλει, όπως αρμόζει σε μία τραγωδία, κανένα πρόσωπο δεν ευδαιμονεί. Η Αντιγόνη πεθαίνει στη σπηλιά στην οποία ο Κρέων τη φυλάκισε, όσο ο δεύτερος βρισκόταν καθοδόν, μετανοημένος, για να την απεγκλωβίσει. Ο Κρέων χάνει τον υιό του και αρραβωνιαστικό της Αντιγόνης, ο οποίος αυτοτραυματίζεται θανάσιμα, προσπαθώντας να τον σκοτώσει. Η γυναίκα του Κρέοντα Ευρυδίκη, αυτοκτονεί. Ο ίδιος ο Κρέων αυτοεξορίζεται. 

Η κηδεμονία των φιλολόγων επί των εύπλαστων μαθητικών μυαλών, δεν αφήνει περιθώρια εναλλακτικών ερμηνειών και οι διαλέξεις μονοπωλούνται από ύμνους προς την «ατρόμητη» Αντιγόνη και κατάρες προς τον «ανάλγητο» Κρέοντα. Η πραγματικότητα είναι πως ο Σοφοκλής δίνει ισχυρά επιχειρήματα στα αντιμαχόμενα πρόσωπα, σκοπίμως. Ο θεατής καλείται να προβληματιστεί και να σχηματίσει δική του άποψη για τα πρόσωπα του δράματος. Εν τέλει, η κορύφωση του ηθικού διλήμματος οδηγεί μοιραία στην καταστροφή των πρωταγωνιστών, χαρακτηριστικό σχήμα της αρχαίας τραγωδίας, άνευ πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Το επιχείρημα που εκστομίζει η Αντιγόνη, είναι και αυτό που ανεξέταστα διαιωνίζουν οι σύγχρονοι φιλόλογοι. Πως ο ιερός νόμος υπερέχει του ανθρώπινου. Όμως, στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν κοσμικές πόλεις-κράτη. Οι βασιλείες ήταν πάντοτε ελέω θεού. Ο Κρέων βλέπει στο αξίωμά του, τη νόμιμη παραχώρηση εξουσίας από τους θεούς στον άνθρωπο. Εξουσίας απέναντι στην οποία η ανυπακοή θα συνιστούσε βλασφημία. Ως προς τον έκτακτο νόμο κατά της ταφής, εφόσον η βασιλική εξουσία είναι θεόσταλτη, δε μπορεί παρά να ισχύει το ίδιο και για τη νομοθετική εξουσία, ως παράγωγό της.

 Μάλιστα, ο Κρέων εκφράζει τη γνώμη πως ο πεσών ήρωας δε θα έχει την ίδια μεταχείριση με έναν προδότη στον Κάτω Κόσμο, καθώς και ότι οι θεοί δε θα υποστήριζαν ποτέ κάποιον που θα λεηλατούσε τα ιερά τους (εισβολή Αργείων). Επιπλέον, η Αντιγόνη θαυμάζεται ως ατρόμητη, που δε διστάζει να παραβεί τις βασιλικές εντολές, όταν πρόκειται για το δίκαιο του νεκρού. Πού ήταν όμως όταν τα αδέλφια επρόκειτο να σφαχτούν; Εφόσον δε φοβήθηκε τα δόρατα της βασιλικής φρουράς, πού ήταν να αψηφήσει τα δόρατα των Αργείων και να λογικέψει τον αδελφό της Πολυνείκη, πριν επιτεθεί στην ίδια του την πατρίδα; Ως γυναίκα, πουθενά. Εμφανίστηκε μόνο αργότερα. Όταν ανέλαβε την εξουσία ένα δίκαιο αλλά ήπιο αρσενικό, που η ίδια νόμιζε ότι ελέγχει. 

Ασχέτως της ενδιαφέρουσας πνευματικής άσκησης που το έργο προσφέρει, το πρόβλημα εντοπίζεται στην πάγια τάση των εχθρών μίας πολιτείας, να επικαλούνται τις ίδιες τις αξίες που θέλουν να καταργήσουν, με σκοπό να δεσμεύσουν την πλευρά που τις εκφράζει, αφοπλίζοντας και εν τέλει κατακρεουργώντας τη. Αυτό είναι το πνεύμα που πάντα θα ενσαρκώνει η Αντιγόνη, στη σύγχρονη πολιτική.

Παραδείγματα:

• Βλασφημίες κατά του Χριστού, αλλά επίκληση χριστιανικών αξιών για την υπεράσπιση της λαθρομετανάστευσης. Ο εθνικόφρων καλείται να τηρήσει τη μαρξιστική ερμηνεία για τον Λόγο του Θεού, αλλά να μην τιμωρήσει τον βλάσφημο μαρξιστή.
• Προώθηση της επιμειξίας με άλλες φυλές, με σκοπό την εξάλειψη του ελληνικού έθνους, αλλά επίκληση της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας ως ύψιστο πολιτισμικό προϊόν που - κατ' αυτούς - δικαιολογεί την ανοχή της επιμειξίας, ασχέτως αν χωρίς την ελληνική φυλή θα εξέλειπαν και τα προϊόντα του πνεύματός της.
• Ανείπωτη βία κατά τον συμμοριτοπόλεμο σε βάρος αμάχων και εθνικοφρόνων, με στόχο την εγκαθίδρυση σοβιετικού καθεστώτος, αλλά επίκληση της δημοκρατίας, της εθνικής συμφιλίωσης και της ομοψυχίας, ύστερα από τα σκληρά αντίποινα του εθνικού στρατού.
• Καταστροφή και βανδαλισμός της πόλης σε πολυήμερες οδομαχίες, αλλά επίκληση του νόμου κατά της υπέρμετρης αστυνομικής βίας και καταστολής.
• Ενέδρες κατά εθνικιστών με επιχείρημα την ασυλία του φασισμού από τον κρατικό μηχανισμό, αλλά άμεση και δικτυωμένη νομική αντίδραση με επίκληση στον συστημικό νόμο, όταν η ενέδρα αποτύχει ή όταν οι εθνικιστές ανταποδώσουν.
• Υποβάθμιση της αρρενωπότητας, αλλά απαίτηση προνομιακής μεταχείρισης των γυναικών, απομεινάρι μίας εποχής ιπποτισμού, τον οποίο οι τότε σεμνές γυναίκες άξιζαν.
• Προώθηση της πεποίθησης πως η ηθική είναι σχετική και πως η προσβολή των ηθών μας πρέπει να γίνεται ανεκτή και άμεση επίκληση των ηθών αυτών, όταν ανταποδίδουμε την ύβρη (ασέβεια σε νεκρούς, σύμβολα και προστατευόμενες ομάδες της πλευράς τους).

ΣΥΝΟΨΙΣ

ΥΠΕΡ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ:

1. Τήρηση θεϊκού νόμου - νεκρικών τιμών.

2. Αγανάκτηση λαϊκής μάζας κατά του Κρέοντα (όχλος).

3. Τελική μετάνοια του Κρέοντα.

ΥΠΕΡ ΚΡΕΟΝΤΑ:

1. Πολυνείκης = ο έχων πολλές έριδες/συγκρούσεις. Ετεοκλής = ο έχων την αληθινή δόξα.

2. Εκπρόσωπος της νικήτριας πλευράς ενάντια στον προδότη Πολυνείκη.

3. Ελέω θεού βασιλεία - εξίσου θρησκευτική με κάθε άλλο νόμο.

4. Απουσία της «ατρόμητης» Αντιγόνης κατά τη διάρκεια του πολέμου / απροθυμία νουθεσίας του αδελφού της, όπως με θράσος νουθετεί τον βασιλιά.

5. Η άμυνα της πόλης είναι και άμυνα των βωμών και ιερών της, έναντι λεηλασίας.

6. Εκ των πραγμάτων βασανισμένος, αλλά και ο μόνος ζωντανός, στο τέλος του δράματος.

7. Κατά γενική ομολογία δίκαιος και λαοφιλής με εξαίρεση την υπόθεση της Αντιγόνης.

8. «Η κακή βασιλεία είναι καλύτερη της αναρχίας» : η τιμή προς τον νεκρό προδότη, θα ενθάρρυνε τον μελλοντικό, αυξάνοντας τις πιθανότητες εξεγέρσεως και τελικής κατάργησης κάθε νόμου.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ:   Τραγωδία της Αντιγόνης

ΕΧΘΡΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ: «Ασχέτως του αγώνα μας για την κατάργηση της ηθικής και του πολιτισμού σου, πρέπει να τηρείς όσα η ιδεολογία σου πρεσβεύει, ακόμη κι αν αυτή σε αφοπλίζει εναντίον μας».

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: «Εφόσον δομικά θες τον χαμό μου, θα σε πολεμήσω με κάθε μέσο και χωρίς έλεος. Οι αρετές της ιδεολογίας μου, είναι για να τις απολαμβάνω με τους ομοϊδεάτες μου, αφού επικρατήσουμε και όχι για να με αφοπλίζουν απέναντι στον εχθρό».